Pjesë nga ditari i plakut të urtë që shpalli pavarësinë e Shqipërisë
Kur festa mbaron, nis kurioziteti për të kuptuar. Çfarë ndodhi vërtet 95 vite të shkuara me prapaskenat që sollën skenën? Ato mbeten të vetmet që të informojnë saktësisht mbi ngjarjen, e cila me kohë shëmbëllen më tepër me kohën kur ti jeton, sesa me kohën në të cilën ka ndodhur.
Libri i kujtimeve i vetë Ismail Qemalit të ndih në një çast të tillë, mbarsur me emocionalitet dhe racionalitet informacionesh kundërthënëse. Përsëpari, ti zbulon a ishte Ismail Qemali një aksident historik dhe ç‘rrethana e prodhuan atë?
"Linda në Vlorë më 24 janar 1844, qytet shqiptar, ku shumë vite më vonë do të shpallja pavarësinë e mëmëdheut tim". Nisin kështu kujtimet e tij, që vijojnë me rritjen dhe shkollimin, ndalen për të shpjeguar: "...kur rikujtoj vitet e rinisë sime e të studimeve të mia, bindem se ekziston njëfarë varësie ndërmjet mjediseve fillestare dhe fatit që e ndjek secilin nga ne, megjithëse do të ishte shume e vështirë për të përcaktuar ligjin që e sundon këtë lidhje. Kush mund të thotë nëse është mjedisi ai që e formon fatin tonë, apo nëse mjedisi është krijuar si kusht për fatin tonë të ardhshëm"?
Një prej angazhimeve fillestare të tij ishte publicistika dhe zgjodhi të shkruajë nën një emër të huaj, kur iu desh të mbronte mikun dhe mandej mentarin e tij, që me kohë u bë dy herë Kryeministër i perandorisë otomane, Mit‘hat Pashën. Por koha më interesante dhe më e rëndësishme e jetës së Ismail Qemalit, e regjistruar në këtë vëllim, u përgjigjet atyre kohërave të bukura të diplomacisë sekrete.
Ismail Qemali rrëfen në vetë të parë miqësinë me Gordon kinezin, lidhjet me dhjetëra burra shteti evropianë, njohjen me qindra personalitete, përvojën e jetuar intensivisht, që i kishte dhënë rastin të hulumtonte mbi shkaqet e politikës së gjysmë duzine fuqish të mëdha. Ky ishte burri me vizion realist që kur ndodhej i internuar në vitin 1892 nga Sulltani, i shkruante po Sulltanit: "Në çështjet shtetërore, ai që drejton politikën dhe që përcakton sjelljen, është interesi".
Ismail Qemali ishte mendimtar dhe politikan. Kurioziteti e kishte shtyrë të shkonte përtej, për ta rikthyer me më pak ëndrra, por pa e bërë kurrë cinik dhe indiferent, as përkundër hipokrizisë së prodhuar nga burrat e shtetit të Perëndimit: "Liberalët e Evropës Perëndimore më ngjajnë me trashëgimtarët e një pasurie të madhe, që shqetësohen vetëm të kënaqen me pasuritë e mbledhura me mundime e sakrifica nga paraardhësit e tyre. Në këto vende, liberalizmi është etiketa e një partie, ose një mjet për të arritur në pushtet. Por në vendet autokratike të Lindjes, liberalizmi është i rrethuar me rreziqe e fatkeqësi të rënda. Asnjëherë nuk ndihmon njeri për të marrë pushtetin, por ata që kanë këto ide, rrezikojnë të humbasin pozitën e deri jetën", shkruan ai.
Tek lexon kujtimet, nuk arrin të imagjinosh se si mund t‘ia dalë një njeri i vetëm mes mijëra paranojave, ku s‘mund të bastosh në ishin më shumë nga brenda, apo nga jashtë. Intriga dhe skenarë, që nuk kërkojnë aq diplomatin, sesa prestigjatorin. Fatkeqësisht shkrimi nuk të lë të kuptosh shumë, përveçse të paramendosh momentet e monologut, çastet e dëshpërimit, kur ka thirrur mesvetes: "Mjaft! Nuk ia vlen, nuk më bëhet vonë"!
Ismail Qemali flet pak për të gjithë ata që donin ta diskreditonin, për tymnajën e marrëveshjeve të fshehta, se po shiste Shqipërinë (cilën Shqipëri? Askush nuk e njihte në atë kohë si shtet) apo intrigat e oborreve shqiptare që donin në pushtet secili njeriun e vet, ndërsa ai nuk i përkiste ndonjë oborri. Ishte shumë zotëri për të folur.
Kujtimet e tij nuk mbyllen me mllef, por me këto fjalë: "Jam i bindur se një akt drejtësie i dhënë për shqiptarët do të jetë i dobishëm jo vetëm për ne vetë, por edhe për të gjithë ata që kanë kërkuar zgjerimin e tyre me shkatërrimin tonë. Rindërtimi i bllokut ballkanik dhe garancia e pavarësisë së tij do të jetë një nga faktorët më të fuqishëm për paqen e Evropës Lindore dhe të botës. Kjo ndërtesë ballkanike mund të forcohet vetëm me forcimin e Shqipërisë, që përbën kolonën e katërt që e mban".
Fullerton shkruan në parathënie: "Burri i vjetër i shtetit u nis nga Parisi, duke lënë në duart e zoti Story, kujtimet e tij të papërfunduara. Ato janë një bulëz e jetës së tij, sikurse dhe vendi, për të cilin nuk kurseu asgjë dhe sakrifikoi shumëçka". Në botimet shqip dhe italisht, Renzo Falaschi është kujdesur të hedhë në letër një shtojcë plotësuese, që gjithsesi mbetet subjektive për t‘u pranuar me gjithsej. Për shembull ai citon letrën e fundit, tre ditë para vdekjes së Ismail Qemalit, të zhgënjyer nga të gjitha dhe të gjithë, teksa shkruan: "Shpresa ime e fundit janë zotërinjtë e opingës". Apo rrëfen vitet e fundit të jetës, kur Ismail Qemalin e torturonte gjendja tejet e keqe financiare. Si një njeri i paaftë t‘u jepte rëndësi parave, pati një pleqëri në varfëri. Vdiq në janar 1919, në Perugia, ndërsa kishte dalë në një konferencë për shtyp para gazetarëve. Në shkurt i sollën trupin në Vlorë. 7 vjet pasi ngriti flamurin në qytetin e tij, në ceremoninë mortore nuk u lejua nga italianët asnjë flamur, veç atij që mbulonte arkëmortin. "Jeta e Ismail Qemalit, nga pikëpamja estetike, ishte një falimentim, madje një falimentim melankolik", shkruan në parathënie Fullerton. "Në të vërtetë, pak njerëz e bëjnë historinë. Gjithë të tjerët e pësojnë", shkruan në pasthënie Falaschi.
* Libri "Kujtimet e Ismail Qemal Vlorës" është botuar në Londër në vitin 1920 nga "Sommerville Story" dhe në Tiranë nga shtëpia botuese "Toena", në vitin 1997
Sat Oct 25, 2008 1:19 pm